fbpx

Tartan – czyli szkocka krata. Historia szkockiego dziedzictwa

Tartan i Welna szkocka krata tartan

Tartan jest czymś więcej niż tylko charakterystycznym wzorem, jest także nieodłączną częścią historii, kultury i dziedzictwa Szkocji. A zatem zapraszamy przenieść się w czasie do tajemniczych szkockich Highlandów (wyżyn) aby poznać bliżej prawdziwy symbol Szkocji.

Historia i pochodzenie tartanu

Słowo tartan prawdopodobnie pochodzi od francuskiego słowa Tartarin, oznaczającego grubo tkany materiał z mieszanki wełny i lnu. Natomiast wśród Szkotów zdecydowanie bardziej popularną i akceptowaną wersją pochodzenia słowa, mimo że brak na to udokumentowanych źródeł, jest pochodzenie od gaelickiego połączenia słów: ‘tuar’ – kolor,  ‘tan’ – obszar oraz ‘tarsainn’ – poprzez. Ta koncepcja wspiera teorię, że na początku dany wzór materiału określał przynależność do regionu nie do klanu.

Pewne źródła sugerują, że już za czasów Celtów powstał materiał w paski i kratę, który służył do określania statusu społecznego. Liczba pasków na włóknie określała rangę, na przykład król Celtów miał siedem pasków, natomiast druid (kapłan celtycki) mógł posiadać maksymalnie sześć. Wraz z upływem czasu znaczenia nabierały także kolory splotów i połączeń, które początkowo były barwione za pomocą porostów, soku owoców, kory, wodorostów lub innych naturalnych barwników. Wykształciła się również przynależność do klanu, która przetrwała tylko na wyżynach oraz wyspach szkockich. Zachowano tam również noszenie sukna wokół pasa, tak zwanego kiltu, który nadal jest traktowany jako prawdziwie męski strój. Obecnie noszony tylko w wyjątkowych okazjach i uroczystościach jak np. ślub.

Szkocja bitwa pod Culloden

Szkoci (po lewej) w bitwie pod Culloden w 1746; obraz Dawida Moriera

Od ubrania buntownika do stroju arystokracji

Aż do przegranego powstania jakobitów w bitwie pod Culloden nieopodal Iverness na północy Szkocji w 1746 roku popularność tartanów rosła, pojawiały się nowe wzory, kolory i odmiany odświętne bądź codzienne. Po pokonaniu Szkotów rząd w Londynie postanowił ukarać powstańców poprzez całkowite zniszczenie tradycyjnego sposobu życia. Zakazano gry na dudach i posiadanie broni, używania języka gaelickiego, przynależności klanowej i noszenie kiltów. Buntujących się przeciwko tym nakazom czekały surowe kary i represje. Dopiero w 1822 roku tartan przestał był szatą buntownika, a stał się modnym, królewskim strojem. Odrodzenie tartanu zawdzięcza się pisarzowi Walterowi Scottowi, który w Edynburgu zorganizował konkurs dla króla Jerzego IV. Był to pierwszy monarcha, który przybył do Szkocji od ponad 170 lat, a w dodatku w kilcie. Natomiast jeszcze większe zainteresowanie tartanem rozpowszechniła królowa Wiktoria, która zauroczona północną kulturą i przyrodą zapoczątkowała nowy styl wystroju wnętrz. Królewska posiadłość – zamek Balmoral został urządzony wykorzystując tartan balmoral zaprojektowany osobiście przez Księcia Alberta.

Obecnie wszystkie tartany są zarejestrowane w specjalnym rejestrze prowadzonym przez szkocki rząd (The Scottish Register of Tartans) i jest ich ponad siedem tysięcy licząc ze wszystkimi odmianami.  W 2006 roku jako gest dziękczynności Szkoci zaprojektowali dla Polaków specjalny polski tartan. Dominujące kolory tartanu nawiązują do flag narodowych Polski i Szkocji.

Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą szalików z tartanami tutaj i samemu przekonać się o bogatych barwach szkockiej kraty.